Το χρονικό της Ελληνο-Τουρκικής Προσέγγισης
Μέρος Τέταρτο
Μέρος Τέταρτο
Στις 5 Φεβρουαρίου του 2000, διπλωμάτες της Ελλάδας και της Τουρκίας βρίσκονταν στα μέσα και στα έξω καθώς η επίσκεψη του Ισμαήλ Τζεμ στην Αθήνα πλησίαζε στο αποκορύφωμά της. Αυτή ήταν και η πρώτη φορά από σαράντα χρόνων που Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών έρχονταν στην δυτική ακτή του Αιγαίου. Ένα μήνα νωρίτερα ο Έλληνας ομόλογός του είχε πραγματοποιήσει επίσκεψη στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη. Κατά την επίσκεψη του Γιώργου Παπανδρέου στην Τουρκία οι δύο χώρες υπέγραψαν πέντε διμερείς συμφωνίες και κατά την επίσκεψη του κ. Τζεμ στην Ελλάδα υλοποίησαν άλλες πέντε. Ο Πρέσβης της Τουρκίας στην Αθήνα κ. Αλί Τουϊγκάν ήταν παρών σε όλες τις εκδηλώσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της παραμονής του κ. Τζεμ στην Ελληνική πρωτεύουσα και παρά το ότι «αρχηγού παρόντος» παρέμενε στο περιθώριο αφήνοντας τον Υπουργό του να κάνει τις επίσημες Τουρκικές δηλώσεις, εν τούτοις εξωτερίκευε τα αισθήματά του χειροκροτώντας με θέρμη κάθε αναφορά των κυρίων Παπανδρέου και Τζεμ στην ανάγκη για βελτίωση των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων. Ο Τασλάν Σουερντέμ κι εγώ καταγράψαμε αρκετές τέτοιες αναφορές κατά την τριήμερη «ειρηνική εισβολή» του κ. Τζεμ στην Αθήνα και κυρίως σε δύο εκδηλώσεις πού έγιναν η μία μετά την άλλη στο Συνεδριακό Κέντρο του Ζαππείου Μεγάρου.
Η πρώτη ήταν τα εγκαίνια μιας Έκθεσης Πολιτικών Γελοιογραφιών από την περίφημη συλλογή του Αϋντίν Ντογκάν. Τα έργα αυτά είχαν υποβληθεί τόσο από διαπρεπείς όσο και από λιγότερο γνωστούς γελοιογράφους διαφόρων χωρών και διακρίθηκαν σε σχετικό διαγωνισμό που έκανε πριν λίγα χρόνια η εφημερίδα του κ. Ντογκάν, «Χουριέτ». Τα μηνύματα των γελοιογραφιών ήταν απλά αλλά πολύ σημαντικά. Θυμάμαι συγκεκριμένα ένα σκίτσο που φιλοτέχνησε ο Εκτσίογλου το 1984 και πού δείχνει κάποιο περιστέρι να πετά κρατώντας στο ράμφος του ένα ολόκληρο δέντρο το οποίο μόλις είχε τραβήξει και ξεριζώσει από τη Γη. Από άποψη τόσο όγκου όσο και βάρους το δέντρο ήταν άπειρες φορές μεγαλύτερο από το περιστέρι. Κωμικό κάπως το θέαμα του σκίτσου αλλά ο συμβολισμός του μεγάλος. Ήθελε να δείξει τη δύναμη που έχουν κάθε μία, ακόμα και η πιο μικρή, από τις προσπάθειες για ειρήνη. Ο Ντογκάν σε σημείωμα του στο πρόγραμμα της έκθεσης ανέφερε μεταξύ άλλων: «Συνομιλίες γύρω από θέματα γλώσσας, θρησκείας και φυλής οδηγούν μερικές φορές σε καυγάδες ακόμα και σε πολέμους με αποτέλεσμα να σκοτώνονται άνθρωποι και να καταστρέφονται πόλεις. Από την άλλη πλευρά, στις κοινωνίες στις οποίες επικρατεί πνεύμα ανοχής άνθρωποι με διαφορετικές αρχές και πεποιθήσεις μπορούν να συνυπάρχουν ειρηνικά». Οι κύριοι Παπανδρέου και Τζεμ, που μίλησαν στα εγκαίνια της έκθεσης, φάνηκε να συμφωνούν με την άποψη του Ντογκάν πως θα μπορούσε να δημιουργηθεί ατμόσφαιρα για μεγαλύτερη ανοχή εάν επιτραπεί στην αποτελεσματική κοινή γλώσσα της γελοιογραφίας να ανοίξει νέους δρόμους για διάλογο. Η δεύτερη εκδήλωση της ημέρας πού τίμησαν με την παρουσία τους οι δύο Υπουργοί Εξωτερικών ήταν η έναρξη της Πρώτης Ελληνο-Τουρκικής Συνδιάσκεψης Δημοσιογράφων και Στελεχών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, επίσης στο Ζάππειο. Η Συνδιάσκεψη, στην οποία είχαν πρωτοστατήσει ο Διευθυντής του Αθηναϊκού ραδιοσταθμού «Φλάς» Πάνος Κολιοπάνος, ο Πρόεδρος του Τουρκικού «Συμβουλίου Τύπου» Οκτάη Εκσί, ο τότε Γενικός Διευθυντής της ΕΡΑ Γιάννης Τζαννετάκος και η ανταποκρίτρια της «Μιλλιέτ» Νουρ Μπατούρ, έκανε έναν απολογισμό των θετικών και αρνητικών επιδράσεων που είχαν τα ΜΜΕ στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις και εξέτασε τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες ο Τύπος, το Ραδιόφωνο και η Τηλεόραση της Ελλάδας και της Τουρκίας θα μπορούσαν να συμβάλουν στο να διαμορφωθεί ευνοϊκό κλίμα στις σχέσεις των δύο χωρών. Υπήρχαν δύο εισηγητές από την κάθε πλευρά πού συμμετείχαν στα πάνελ για το κάθε συγκεκριμένο θέμα, αλλά στις συζητήσεις είχαν δικαίωμα παρέμβασης και όλοι οι άλλοι σύνεδροι που είχανε κάτι να πουν. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφέρω πως μεταξύ των διακεκριμένων Ελλήνων συναδέλφων που μίλησαν από το βήμα της Συνδιάσκεψης θυμάμαι τον Γιάννη Πρετεντέρη από «Το Βήμα», τον Ερρίκο Μπαρζινόπουλο από «Το Έθνος», τον Νίκο Μεγκρέλη από την τηλεόραση του «ΑΝΤΕΝΝΑ», τον Παύλο Τσίμα από το τηλεοπτικό κανάλι «ΜΕΓΑ» και τον Πρόεδρο της «ΕΡΤ» Παναγιώτη Παναγιώτου. Σε ένα διάλειμμα της Συνδιάσκεψης, πού πήγαμε για αναψυκτικά στη διπλανή αίθουσα, ο Νικήτας Λιοναράκης παρουσίασε τον Τασλάν κι εμένα στον κ. Παπανδρέου και λίγο αργότερα ο Αλί Τουϊγκάν μας πήγε να συναντήσουμε τον κ. Τζεμ. Και στις δύο συναντήσεις ήμασταν όλοι όρθιοι και κρατούσαμε από μια κούπα καφέ. Οι Υπουργοί εξέφρασαν χαρά που μας είδαν γιατί δεν περίμεναν πως θα κάναμε το 15ωρο ταξίδι από τη Ουάσιγκτον στην Αθήνα μόνο και μόνο για να συμμετάσχουμε σε μια διήμερη σύνοδο. Τούς είπαμε πως η χαρά ήταν δική μας και πως οι εργασίες της Συνδιάσκεψης άξιζαν κάθε κόπο που κάναμε. Οι κύριοι Παπανδρέου και Τζεμ ήταν επίσης απόλυτα ικανοποιημένοι από την εκδήλωση. Την έκριναν κι αυτοί σαν ένα «σημαντικό βήμα» που θα μπορούσε να οδηγήσει στην προώθηση της αλληλοκατανόησης, την αποτροπή της κακόπιστης δημοσιογραφικής εκμετάλλευσης γεγονότων και την ενθάρρυνση δημιουργικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα με απώτερο στόχο την ειρηνική επίλυση διενέξεων. Ένα βήμα πλησιέστερα στην επίτευξη τούτων των στόχων έγινε στις 7 και 8 του Οκτώβρη 2000, οπότε όλοι οι ενδιαφερόμενοι δημοσιογράφοι συναντηθήκαμε ξανά στην Κωνσταντινούπολη και πήραμε μέρος στη Δεύτερη Ελληνο-Τουρκική Συνδιάσκεψη ΜΜΕ. Στη χρονική περίοδο ανάμεσα στις δύο δημοσιογραφικές συνδιασκέψεις οι κύριοι Παπανδρέου και Τζεμ τιμήθηκαν με το Βραβείο «Προσωπικότητα της Χρονιάς» που τους απένειμε στις 2 Μαίου 2000 στη Νέα Υόρκη, το Ίδρυμα Μελετών Ανατολής-Δύσης σε αναγνώριση του ρόλου τους στην προσπάθεια για αναθέρμανση των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων. Με την ευκαιρία αυτή, η Ελληνική και η Τουρκική Υπηρεσία της «Φωνής της Αμερικής» διοργάνωσαν την επομένη ημέρα στην Ουάσιγκτον μια σημαντική διάσκεψη πολυμέσων, με συμμετοχή κοινού και με θέμα «Ελληνο-Τουρκική Προσέγγιση και η Επίδρασή της στις Προσπάθειες για Περιφερειακή Ειρήνη και Σταθερότητα στα Βαλκάνια». Η διάσκεψη εκείνη, προς την οποία απηύθυναν τηλεφωνικό χαιρετισμό τόσο ο κ. Παπανδρέου όσο και ο κ. Τζεμ, έφερε για πρώτη φορά στον ίδιο χώρο ηγέτες των Ελλήνων και των Τούρκων της Αμερικής, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να εξετάσουν και αυτοί τα στοιχεία που τους συνδέουν και τα προβλήματα που εξακολουθούν να τους χωρίζουν. Η τετράωρη εκδήλωση παρουσιάσθηκε όχι μόνο από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση αλλά επίσης και μέσω του Ίντερνετ, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε χρήστες του Διαδικτύου σε όλο τον κόσμο να την παρακολουθούν και να υποβάλουν ερωτήσεις τηλεφωνικά ή με ψηφιακά μηνύματα. Είχαν πάρει μέρος, μεταξύ άλλων, ο Γιάννης Σιτηλίδης, Διευθυντής του Κέντρου Δυτικής Πολιτικής, που εδρεύει στη Ουάσιγκτον, ο Καθηγητής Σαμπρί Σαγιαρί, Διευθυντής του Κέντρου Τουρκικών Μελετών του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Τζωρτζτάουν, ο πρώην διπλωμάτης Τζόναθαν Κλάρκ του Ινστιτούτου Πολιτικών Μελετών Κέητο, η Γκιουλέρ Κεκνάρ, Διευθύντρια του Συνδέσμου Τουρκοαμερικανικών Οργανώσεων, ο Διευθυντής του Ελληνοαμερικανικού Ινστιτούτου Νίκολας Λαριγκάκης, ο Καθηγητής Τσάρλς Κιούπτσαν του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της Νέας Υόρκης και ο Καθηγητής Νικόλαος Σταύρου, που έχει την έδρα των Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιου Χάουαρντ. Χαιρετίζοντας την διάσκεψη πολυμέσων ο Ισμαήλ Τζεμ τόνισε ότι οι λαοί της Ελλάδας και Τουρκίας «θέλουν καλύτερες σχέσεις, θέλουν φιλία, θέλουν συνεργασία» και πως όλα αυτά αποτελούν «επιτεύξιμο στόχο». Στο δικό του χαιρετισμό ο Γιώργος Παπανδρέου είπε μεταξύ άλλων: «Η συνεργασία ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία δεν είναι απλώς σημαντική, είναι ζωτικής σπουδαιότητας γιατί αποτελεί παράδειγμα, δείχνει το δρόμο για σύμπραξη, για ανάπτυξη και για ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων». Η ίδρυση των Βραβείων Ιπεκτσί, οι ζωντανές εκπομπές με τη συμμετοχή ραδιοσταθμών από τις δύο πλευρές του Αιγαίου, η βοήθεια που έδωσαν σωστικά συνεργεία της μιας χώρας στην άλλη τις μέρες των μεγάλων σεισμών, η προσωπική φιλία που ανάπτυξαν Έλληνες και Τούρκοι υποστηρικτές της αλληλοκατανόησης, οι διοργανώσεις της πρώτης Ελληνο-Τουρκικής Δημοσιογραφικής Συνδιάσκεψης στην Αθήνα, και της πρώτης διάσκεψης Ελλήνων και Τούρκων της Αμερικής στη Ουάσιγκτον δεν ήταν παρά μερικές από μια σειρά μεμονωμένων πρωτοβουλιών απλών ανθρώπων που στο σύνολό τους όμως σηματοδότησαν μια νέα πορεία και έβαλαν θεμέλιο στήριξης σε μεγαλόπνοα έργα. Όπως είχε πει πριν δύο δεκαετίες ο «δάσκαλος» Ανδρέας Πολιτάκης: «Η Ειρήνη, όπως και η Ελευθερία και η Δημοκρατία, δεν χρειάζονται μόνον τις μεγάλες πράξεις. Χρειάζονται, πριν από όλα ίσως, τις καθημερινές μικρές πράξεις των απλών ανθρώπων. Κερδίζονται καθημερινά». (Ημερομηνία ραδιοφωνικής μετάδοσης: Πέμπτη 7 Φεβρουαρίου 2002)
