Το Χρονικό της Ελληνο-Τουρκικής Προσέγγισης
Μέρος Ένατο
Ο δρόμος μου διασταυρώθηκε για τελευταία φορά με τον δρόμο του τέως Πρέσβη της Τουρκίας στην Ελλάδα Αλί Τουϊγκάν στις 2 Νοεμβρίου 2001, στη 10η Απονομή των Βραβείων Ιπεκτσί, στο Μέγαρο Μελά της Εθνικής Τράπεζας, στην Πλατεία Κοτζιά, κοντά στο Δημαρχείο της Αθήνας. Δεν είναι της περίστασης να αναφέρω πως συνέβη και βρισκόμουνα εγώ εκεί. Αλλά ο Τούρκος διπλωμάτης είχε πάει στην εκδήλωση για να χαιρετίσει τους φίλους της Ελληνο-Τουρκικής προσέγγισης και να συγχαρεί και αυτός τους όσους επελέγησαν να τιμηθούν με τα Βραβεία του 2001 για τη δράση τους στα πλαίσια της προσπάθειας για αναθέρμανση των σχέσεων ανάμεσα στους λαούς των δύο γειτονικών χωρών.
Μιλώντας κατά την τελετή κι έχοντας ως φόντο τις σημαίες της Ελλάδας και της Τουρκίας και τα πορτραίτα του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Κεμάλ Ατατούρκ, ο κ. Τουϊγκάν έπλεξε το εγκώμιο της «εκλεκτής», όπως τη χαρακτήρισε, προσωπικότητας του Ακαδημαϊκού κ. Τάσου Αθανασιάδη, που είναι πρόεδρος της Ελληνικής Κριτικής Επιτροπής Ιπεκτσί, τονίζοντας τον «σημαντικό ρόλο» τον οποίο διαδραμάτισε ο τελευταίος για να αποκτήσει ο θεσμός των βραβείων αυτών την αίγλη που έχει σήμερα. Απηύθυνε επίσης «εγκάρδιο χαιρετισμό» προς τον αρχιτέκτονα κ. Ανδρέα Πολιτάκη, που αποκάλεσε «πατέρα» των Βραβείων Ιπεκτσί, δεδομένου ότι αυτός, «ως απλός Έλληνας πολίτης», έρριψε την ιδέα της ίδρυσης των Ελληνο-Τουρκικών Βραβείων Ειρήνης και Φιλίας στη μνήμη του Ιπεκτσί αμέσως μόλις πληροφορήθηκε τον θάνατό του. Ο κ. Πολιτάκης είχε συγκινηθεί από το γεγονός ότι ο Ιπεκτσί σκοτώθηκε από χέρι Τούρκου εξτρεμιστή μερικές μόνο ημέρες μετά την επιστροφή στη χώρα του από ταξίδι ειρήνης στην Ελλάδα. Όπως μου είχε πει ο ίδιος σε συνέντευξη του 1997, δεν ήθελε «να πάει χαμένη η θυσία του Ιπεκτσί» και διατύπωσε την πρόταση για την ίδρυση βραβείου που να έχει το όνομα του φονευμένου δημοσιογράφου «για να μην απολεσθεί με τον θάνατό του η προσπάθεια που είχε κάνει». Ήταν στις 2 Φεβρουαρίου του 1979, στο σπίτι που έμενε τότε ο κ. Πολιτάκης στον Πειραιά, πάνω από τη θάλασσα του Σαρωνικού, που «το ειρηνικό πνεύμα του Ιπεκτσί βρήκε μέσα στο χώρο και τον χρόνο τη συνέχειά του» στο πνεύμα του απλού αυτού Έλληνα πολίτη. Ο κ. Τουϊγκάν δεν είχε καμιά αμφιβολία για τη σπουδαιότητα και τη χρησιμότητα του θεσμού που ξεκίνησε η πρωτοβουλία Πολιτάκη. Όπως τόνισε: «Τα Βραβεία Ιπεκτσί, ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές μεταξύ των δύο χωρών, συνέχισαν να παίζουν το ρόλο μιας γέφυρας». Επειδή εκείνες ήταν και οι τελευταίες ημέρες του στην Αθήνα, ο Τούρκος πρέσβης εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία κι έκανε έναν απολογισμό του τι επιτεύχθηκε στον τομέα των σχέσεων της χώρας του με την Ελλάδα κατά τα τέσσαρα χρόνια της εκεί θητείας του. Τα τέλη του 1997, όταν αναλάμβανε τα καθήκοντά του στην Πρεσβεία της Άγκυρας στην Αθήνα, «ήταν μια περίοδος κατά την οποία το κλίμα δεν ήταν πολύ καλό». Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στις 30 Ιουνίου, 1999 οπότε «ο κ. Παπανδρέου και ο κ. Τζεμ έλαβαν την απόφαση να ξεκινήσει μεταξύ μας μία νέα διαδικασία» η οποία και επιταχύνθηκε από την αλληλεγγύη που υπήρξε στους σεισμούς» που ακολούθησαν. Στα πλαίσια της διαδικασίας αυτής έχει διανυθεί μεγάλη απόσταση. Ο κ. Τουϊγκάν παρατήρησε ότι μέσα σε δύο χρόνια η Ελλάδα και η Τουρκία ολοκλήρωσαν και έθεσαν σε εφαρμογή δέκα συμφωνίες «οι οποίες αποτελούν τη νόμιμη υποδομή των σχέσεών τους». Μας επεσήμανε επίσης πως στο ίδιο διάστημα ο όγκος των διμερών εμπορικών συναλλαγών έφτασε το ένα δισεκατομμύριο δολάρια, το τουριστικό ρεύμα από τη μία χώρα στην άλλη αυξήθηκε σημαντικά, ιδρύθηκε Ελληνοτουρκικό Εμπορικό Επιμελητήριο, άνοιξε υποκατάστημα Ελληνικής τράπεζας στην Κωνσταντινούπολη, εδραιώθηκε συστηματική συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων των δύο πλευρών και ιδιωτικοί, εξωκυβερνητικοί, οργανισμοί προέβησαν από κοινού σε εκατοντάδες δραστηριότητες. Έγιναν κι άλλα, πολύ περισσότερα από τις 30 Ιουνίου του 99 μέχρι σήμερα. Τα θυμηθήκαμε και αυτά ακούγοντας τον κ. Τουϊγκάν. Ανάμεσά τους είναι η έναρξη του σχεδιασμού για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας και Ελλάδας προς την Ευρώπη, το αγκάλιασμα ενός Τούρκου μπασκετμπολίστα από Έλληνες φιλάθλους, το ξεκίνημα της διαδικασίας καθαρισμού ναρκών «κατά προσωπικού» στα κοινά σύνορα, αποδοτικές διμερείς επισκέψεις σε επίπεδο Υπουργών, η δημιουργία σχέσεων συνεργασίας μεταξύ των Χρηματιστηρίων Αθηνών και Κωνσταντινούπολης και οι προσπάθειες για την από κοινού διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου το 2008. Ο χρόνος που είχε παραχωρηθεί στον κ. Τουϊγκάν για την ομιλία του εκείνο το ηλιόλουστο πρωινό ήταν περιορισμένος και προφανώς σε αυτό οφείλεται το ότι παρέλειψε να κατονομάσει μερικές ακόμα πρωτοβουλίες που άσκησαν σημαντική επίδραση στην εξέλιξη των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων. Μια από αυτές ήταν η γενναία απόφαση του Δημάρχου της Ύδρας Κώστα Αναστόπουλου και του Δημάρχου του Ερεγλί, στη Μαύρη Θάλασσα, Χαλίλ Ποσμπιγίτ να αδελφοποιήσουν τους Δήμους τους και μάλιστα κάτω από αντίξοες συνθήκες. Υπήρξαν έκτοτε κι άλλοι τέσσαρες μιμητές του παραδείγματος αυτού. Είναι οι δήμαρχοι Χαλκίδας Χαράλαμπος Μανιάτης, Σαπών Ντίνος Χαριτόπουλος, Μούγλων Οσμάν Γκιουρούν και Ροδεστού Οσμάν Ταμπάχ. Απώτερος στόχος είναι «να μην μείνει Δήμος, μικρός ή μεγάλος, που να μην έχει τον ομόλογο αδελφό του στην άλλη χώρα». Δεν πρέπει επίσης να παραγκωνιστεί ο σπουδαίος ρόλος τον οποίο διαδραμάτισε στην υπόθεση της Ελληνοτουρκικής προσέγγισης το κίνημα γυναικών που οργάνωσαν η Μάργκαρετ Παπανδρέου και η Ζευνέπ Οράλ. Ούτε βέβαια είναι δυνατόν να ξεχαστούν η Διακήρυξη της 25ης Νοεμβρίου 1986, με την οποία ιδρύθηκε στην Αθήνα η πρώτη Επιτροπή Ελληνο-Τουρκικής Φιλίας και οι συναυλίες που έδωσε ο μεγάλος συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης στην Κωνσταντινούπολη με την ευκαιρία του σχηματισμού της αντίστοιχης Τουρκικής επιτροπής λίγες μέρες αργότερα. Λέει μεταξύ άλλων η ιστορική Διακήρυξη: «Η αποκατάσταση σχέσεων φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των Λαών της Ελλάδας και της Τουρκίας είναι θέμα ζωτικό και επείγον. Με τη γλώσσα της καρδιάς και της απλής λογικής, της Τέχνης και της Επιστήμης, εμείς κι αυτοί, ανώνυμοι και επώνυμοι, θα γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο στην προσπάθεια να γίνει η υπόθεση της Ειρήνης υπόθεση των δύο λαών». Στους 22 γίγαντες των Ελληνικών Γραμμάτων και Τεχνών που υπογράφουν την Διακήρυξη συμπεριλαμβάνονται, εκτός του Μίκη Θεοδωράκη, ο ηθοποιός Στέφανος Ληναίος, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, ο συγγραφέας Μέντης Μποσταντζόγλου, ο πολιτικός μηχανικός Ανδρέας Πολιτάκης, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλης Σταθόπουλος, ο συνθέτης Σταύρος Ξαρχάκος και η τραγουδίστρια Μαρία Φαραντούρη. Ανάμεσα στα πιο τελευταία αξιόλογα βήματα που γίνανε είναι η ίδρυση του Ελληνο-Τουρκικού Φόρουμ, το οποίο απαρτίζεται από διακεκριμένες «δεξαμενές σκέψης» των δύο χωρών, οι ανταλλαγές επισκέψεων ανάμεσα σε επιχειρηματίες της Ελλάδας και της Τουρκίας, που διοργάνωσαν από κοινού ο Παναγιώτης Κουτσίκος και ο Σαρίκ Τάρα, οι επισκέψεις ομάδας Ελλήνων και Τούρκων δημοσιογράφων στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, συμπεριλαμβανομένης της συνάντησής μας, στις 7 Οκτωβρίου 2000, με τον Σεβασμιότατο κ. Βαρθολομαίο, ο οποίος αφού τόνισε ότι επικροτεί με θέρμη «κάθε πρωτοβουλία για την ειρηνική συνύπαρξη των διαφόρων πολιτισμών», ευχήθηκε να ευοδωθεί η προσπάθεια προσέγγισης Ελλάδας-Τουρκίας γιατί «η επιτυχία της θα σημάνει καλύτερες μέρες και για το Πατριαρχείο». Επίσης η Διάσκεψη Πολυμέσων που διοργάνωσε η «Φωνή της Αμερικής» τον Μάη του 2000 στη Ουάσιγκτον οδήγησε στην απόφαση ομάδας ηγετών της Τουρκοαμερικανικής κοινότητας να επισκεφθεί για πρώτη φορά την Ελλάδα και ομάδας Ελληνοαμερικανών ηγετών να επισκεφθεί για πρώτη φορά την Τουρκία. Και οι δύο ομάδες γύρισαν στη Ουάσιγκτον με τις καλύτερες εντυπώσεις από την φιλοξενία που τους επιφύλαξε «η άλλη πλευρά». Μία ακόμα σημαντική πρωτοβουλία είναι η διοργάνωση διαγωνισμών συγγραφής εκθέσεων σε Ελληνικά και Τουρκικά Δημοτικά και Γυμνάσια σχολεία με θέμα τις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις και η καθιέρωση, από το 1997, ειδικών βραβείων για τους νικητές των διαγωνισμών αυτών. Είναι μια πρωτοβουλία με την οποία γίνεται τεράστια επένδυση στην αλληλογνωριμία των νεαρών βλαστών της Ελλάδας και της Τουρκίας για να μην επαναληφθεί αυτό που συνέβη με τις γενιές των γονέων και παππούδων τους που επί μισό αιώνα κρατήθηκαν μακριά από κάθε ουσιαστική γνωριμία με την άλλη πλευρά. Την αλλαγή αυτή φαίνεται να αποζητά, μεταξύ άλλων, η Ασενά Καγιά, μια ενδεκάχρονη παιδούλα του Δημοτικού, που στην τιμημένη με το «Πρώτο Μαθητικό Βραβείο Ιπεκτσί 1999» έκθεσή της, με τίτλο «Ο κόσμος των ονείρων μου», γράφει: «Η αγάπη δεν θέλει διαβατήριο. Η φιλία δεν περνά από τελωνείο. Η ειρήνη δεν χρειάζεται βίζα. Εγώ δεν είχα ποτέ κάποιο φίλο από άλλη χώρα. Δεν είδα ποτέ πως ζουν άλλοι άνθρωποι. Γιατί λοιπόν να δεχθώ ως εχθρούς της ειρήνης ανθρώπους που δεν γνώρισα ποτέ; Επειδή μου το λένε οι άλλοι; Γιατί να αποκλεισθεί η δική μου επιλογή να τους κάνω φίλους;». (Ημερομηνία μετάδοσης: Πέμπτη, 14 Φεβρουαρίου 2002)
